ΣΗΜΑΔΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΟΥΝ ΓΙΑ ΔΥΣΛΕΞΙΑ

Η διαταραχή που παρουσιάζεται σε παιδιά, να αποτυγχάνουν να αποκτήσουν τις γλωσσικές δεξιότητες, που αφορούν στην ανάγνωση, τη γραφή και την ορθογραφία, αν και φοιτούν σε συνηθισμένες σχολικές τάξεις και δεν παρουσιάζουν οργανικό ή αντιληπτικό πρόβλημα, αποτελεί το φαινόμενο της δυσλεξίας. Το θέμα απασχολεί τις επιστήμες της ιατρικής, της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής. Η αιτιολογία και η συμπτωματολογία της δυσλεξίας είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση παιδιού. Ακριβώς γι’ αυτό είναι δύσκολο να καθοριστεί ένα γενικό και σταθερό κριτήριο δυσλεξίας, με το οποίο να μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια το δυσλεξικό παιδί. Πάντως ένα είναι σίγουρο. Ότι το «πρόβλημα» είναι ανεξάρτητο από τη διανοητική κατάσταση των παιδιών και μάλλον οφείλεται σε εγγενείς παράγοντες και σε πολλές περιπτώσεις συνδυάζεται με σύγχυση στην πλευρίωση, δηλαδή στην ακριβή κατανόηση της αριστερής-δεξιάς διεύθυνσης. Η ιατρική μιλάει επίσης για μεγάλο ποσοστό κληρονομικότητας.

Όμως, για μας τους δασκάλους δεν έχει ουσιαστική σημασία να γνωρίζουμε τα αίτια, αλλά να κατανοούμε τους λόγους των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν μερικά παιδιά στη διαδικασία της μάθησης. Έτσι θα μπορούμε να κάνουμε «διάγνωση», από τα συμπτώματα που εμφανίζει ο μαθητής, ώστε να καταστρώνουμε άμεσα στρατηγικές προχωρώντας στην εφαρμογή τους για αποτελεσματική αντιμετώπιση. Η έγκαιρη διάγνωση και η άμεση παρέμβαση ελαχιστοποιεί ή εξαφανίζει τελείως τις συνέπειες, αναλόγως βέβαια με το βαθμό του προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση αυτό που ισχύει είναι, ότι στα πλαίσια της παιδαγωγικής για τη σωστή αντιμετώπιση της δυσλεξίας και των άλλων μαθησιακών δυσκολιών πρέπει να γίνεται εξατομίκευση και προσαρμογή της διδασκαλίας ανάγνωσης και γραφής για κάθε παιδί χωριστά.

Υπάρχουν κάποια γενικά σημάδια που προειδοποιούν για την ύπαρξη του προβλήματος. Με συστηματική παρακολούθηση ακόμη και των πιο απλών κινήσεων του παιδιού μέσα στην τάξη, ένα έμπειρο μάτι μπορεί να εντοπίσει το πρόβλημα και να παρέμβει αμέσως για έγκαιρη βοήθεια. Θα αναφέρουμε τώρα μερικά απ’ αυτά τα συμπτώματα, χωρίς να σημαίνει ότι όλα αυτά παρουσιάζονται σε κάθε δυσλεκτικό παιδί. Όμως, πάντοτε παρουσιάζεται ένα σύνολο συμπτωμάτων, κατάλληλο ώστε να γίνει πλήρης διάγνωση.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΟΥΝ ΓΙΑ ΔΥΣΛΕΞΙΑ

¨ Δυσκολία στο να δένει (ζώνη, κορδόνια, ένα σχοινάκι …)

¨ Πιθανό ιστορικό αργής, καθυστερημένης γλωσσικής ανάπτυξης.

¨ Δυσκολία στο να εκτελεί περισσότερες από μία οδηγίες κάθε φορά.

¨ Δυσκολία στο να βρίσκει την ονομασία για κάποιο αντικείμενο.

¨ Μπέρδεμα αριστερής-δεξιάς πλευράς του σώματος.

¨ Έλλειψη προτίμησης αριστερού-δεξιού χεριού.

¨ Σύγχυση και δυσκολία κατανόησης και προσανατολισμού στο χώρο και το χρόνο (μέσα-έξω, μπροστά-πίσω, πριν-μετά, χθες-σήμερα-αύριο…)

¨ Δυσκολία στο να θυμάται οτιδήποτε σχετικό με σειρά ακολουθιών (μέρες της εβδομάδας, αλφάβητο, μήνες…)

¨ Δυσκολία στο να θυμάται τι μέρα είναι, ή τα γενέθλιά του, ή να μαθαίνει να λέει την ώρα.

¨ Υπερβολική κούραση σε σχέση με το χρόνο συγκέντρωσης και την προσπάθεια που κατέβαλε.

¨ Ανέβασμα-κατέβασμα σκαλιών ένα-ένα πόδι και όχι εναλλάξ.

¨ Δυσκολεύεται να κουμπώσει ή να ξεκουμπώσει κάποιο ρούχο.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ

¨ Διστακτική και κοπιαστική αναγνωστική ικανότητα όταν διαβάζει δυνατά, παραλείποντας λέξεις συχνά, ή προσθέτοντας λέξεις ή αποτυγχάνοντας να αναγνωρίσει γνώριμες λέξεις που επαναλαμβάνονται συχνά.

¨ Χάνει το σημείο που διαβάζει.

¨ Διαβάζει δυο φορές την ίδια σειρά.

¨ Παραλείπει σειρά ή σειρές στο διάβασμα.

¨ Μπερδεύει λέξεις που μοιάζουν οπτικά (σώμα-μασώ).

¨ Μπέρδεμα μεταξύ παρόμοιων ακουστικά λέξεων (εμείς-εμάς, θέμα-δέμα)

¨ Διαρκής σύγχυση με γράμματα που μοιάζουν οπτικά ή ακουστικά (β-θ, δ-θ, φ-β, β-δ, μ-ν, σ-ζ …)

¨ Μεγάλη δυσκολία έως ανικανότητα να μάθει να χρησιμοποιεί στο γραπτό λόγο τα δίψηφα φωνήεντα, ή τους συνδυασμούς φωνηέντων και τα συμφωνικά συμπλέγματα.

¨ Λανθασμένη επιλογή γραμμάτων (και λέξεων) όταν γράφει καθ’ υπαγόρευση, λόγω φτωχής ακουστικής διάκρισης (ιδιαίτερα μεταξύ φωνηέντων α-ε-ι αλλά και συμφώνων π-μπ, τ-ντ…)

¨ Χρήση καθρεπτικής γραφής (εννιά αντί ρο, τρία αντί έψιλον, το λ γραμμένο ανάποδα…)

¨ Συχνοί αναγραμματισμοί και αντιστροφές γραμμάτων (τρένο-τέρνο, ταχυδρόμος-ταχυρδόμος…)

¨ Δυσκολία να μάθει την προπαίδεια.

¨ Χρήση χωρίς διάκριση κεφαλαίων και μικρών γραμμάτων.

¨ Έλλειψη, δυσκολία ή αδιαφορία χρήσης σημείων στίξης.

¨ Ιδιαίτερη δυσκολία στη χρήση του τελικού ς.

¨ Πολύ συχνά υπάρχει δυσκολία στην ανάγνωση και γραφή εμπρόθετων άρθρων, άρθρων και εγκλιτικών (στο- στους-την- στα- στις-του- την…)

¨ Περιληπτοποιεί δηλαδή κολλάει λέξεις (συνήθως τις εγκλιτικές).

¨ Δυσκολία στο να γράφει ή να διαβάζει πολυσύλλαβες λέξεις ή να τις χωρίζει σε συλλαβές. Συχνά τις χωρίζει όταν γράφει, σε δυο ή και τρεις μικρότερες λέξεις.

¨ Συχνές παραλείψεις γραμμάτων, συλλαβών ή και ολόκληρων λέξεων.

¨ Επίσης προσθέτει γράμματα, συλλαβές ή και λέξεις.

¨ Φτωχός γραφικός χαρακτήρας με κακοσχηματισμένα γράμματα, άσχημα τοποθετημένα στη γραμμή, που με δυσκολία μένουν κοντά στο περιθώριο.

¨ Μια λέξη μπορεί να είναι γραμμένη μέσα στο ίδιο κείμενο με πολλούς τρόπους ορθογραφίας.

¨ Χαμηλή επίδοση στα γραπτά σε σχέση με την προφορική ικανότητα.

¨ Χάνει το νόημα αυτού που γράφει.

¨ Δεν κατανοείται πάντα το κείμενο που διαβάζει, λόγω κακής αναγνωστικής ικανότητας.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Γνωρίζοντας τις βασικές, θεωρητικές απόψεις και θέσεις για τη δυσλεξία και μελετώντας τα συμπτώματα σε σχέση με το προφίλ του κάθε παιδιού, αποκτούμε περισσότερες γνώσεις για την ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπισή της. Έτσι αφού γνωρίσουμε και αναλύσουμε τα συμπτώματα του κάθε μαθητή, μπορούμε στη συνέχεια να δημιουργούμε κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα παρέμβασης, για να ελαττώσουμε τα αποτελέσματά της, έχοντας πάντα υπόψη μας, ότι η δυσλεξία δεν είναι αρρώστια, ούτε δυσκολία που έχει σχέση με τη νοημοσύνη, ωστόσο εμφανίζεται να διαρκεί όλη τη ζωή.

Ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης της δυσλεξίας είναι μια επίπονη εργασία για τον εκπαιδευτικό. Για να είναι αποτελεσματικό, πρέπει να χρησιμοποιεί την όραση, την ακοή, τον ήχο, την ομιλία, την αφή και την κίνηση. Οι οδηγίες να είναι σαφείς, απλές και άμεσες, να αποφεύγονται αόριστες εντολές ή συχνές παρατηρήσεις και άστοχες φωνές. Το περιβάλλον μάθησης να έχει συνέπεια και σταθερότητα για να υποστηρίζει και να παρακινεί τον αυτοσεβασμό. Πρέπει να γίνει πλήρως κατανοητή η κατάσταση του παιδιού από το οικογενειακό του περιβάλλον, για να μπορεί ο δάσκαλος να συνεργάζεται και να καθοδηγεί τους γονείς στη σωστή κατεύθυνση. Οι στόχοι του προγράμματος θα πρέπει να χωρίζονται σε μικρότερα και απλούστερα βήματα, έτσι ώστε να μπορεί το παιδί να έχει ένα συγκεκριμένο στόχο κάθε φορά π.χ. εξάσκηση στο φθόγγο «δ». Να γίνονται συχνές επαναλήψεις, στην αρχή σύντομες, αργότερα μεγαλύτερης διάρκειας για πιο δύσκολα θέματα. Το υλικό να είναι επιλεγμένο και εναλλασσόμενο, να μην προκαλεί πλήξη και κούραση. Ιδιαίτερη σημασία να δίνεται στην ποιότητα του υλικού και όχι στην ποσότητα. Να υπάρχει «ανοχή» και επιβράβευση για συνεχή τόνωση του αυτοσυναισθήματος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Κ. Δ. Πόρποδα : Δυσλεξία 1992

Σπύρος Ν. Μάρκου: Δυσλεξία 1993

Θέματα ειδικής αγωγής: Τριμηνιαία περιοδική έκδοση για την εκπαίδευση, τεύχος 29

Αρλέτ Μπουρσιέ: Αντιμετώπιση της δυσλεξίας μεταφορά και προσαρμογή Βασίλης Χρυσοχόου

Δώρα Μαυρομάτη: Η κατάρτιση του προγράμματος αντιμετώπισης της δυσλεξίας 1995